Tarihi çok eskilere dayanan ve önemini asla kaybetmeyen çeviri toplumlar arası iletişimin sağlanması açısından çok önemlidir. Dil bilen herkes çevirmenlik yapamayacağı gibi çevirinin başlı başına bir bilim dalı olduğu kabul edilmelidir. Çeviri bilim ve dil konusunda yıllarca yapılan araştırmalarla dilin gereklilikleri araştırılmış olup önemli olan her dilin içindeki farklılıkların, kaynak dil ve hedef dil arasındaki bağlamların en iyi şekilde sağlanabilmesidir. Çeviri bilimde en çok konuşulan kavramlar olan retrospektif ve prospektif aynı zamanda dil yapısının temellerini oluşturma özelliğine de sahiptir.
Çeviri son derece geniş kapsamlı bir alan olup kapsamında birçok farklı dil yapısı, alan yapısı ve bilgi yer alır. Bu nedenle her bir dil ayrı ayrı incelenip dil yapısı kontrol edilmelidir. Bu alanda kullanılan bir diğer farklı bilim alanı retrospektif çeviridir.
Tamamlanmış olan bir çevirinin genel olarak kalitesinin kontrol edilmesi, kaynak dil ile hedef dil arasındaki farklılıkların tespit edilmesi işlemine retrospektif çeviri adı verilir. Bu alan içerisinde hedef dil üzerindeki metin eksiklikleri de kullanılır. Retrospektif çevirinin normal çeviri hizmetlerinden farkı kaynak metin yerine çeviri metnin kendisinin kullanılıyor olmasıdır.
Retrospektif çeviri en basit şekliyle bilinen bir metnin kaynak diline geri çevrilmesi işlemi olarak tanımlanabilir. Bu kapsamda en önemli noktalat dilin farklılıkları, gereklilikleri ve yapısıdır. Retrospektif çeviri İngilizce’de “back translation” olarak bilinir.
Herhangi bir çeviri metnin kaynak diline geri çevrilmesi işlemi olan retrospektif çeviri hizmetleri ile tamamlanmış olan bir çevirinin genel kalitesinin kontrolünün sağlanması, kaynak metin ve hedef metin arasındaki anlam farklılıklarının tespit edilmesi ve hedef metinde bulunan eksikliklerin belirlenmesi sağlanır. Retrospektif çeviri hizmetlerinde genellikle ilgili belgenin çeviri sürecinde yer almamış olan ikinci bir çevirmen görev almakta olup yeniden çeviri işlemini yapacak olan çevirmene genellikle kaynak metin gösterilmez. Bu sayede çevirmenin metnin yapısı ve sözcük tercihlerine değil de bağlamını değerlendirmeye odaklanması amaçlanır.
Retrospektif Çeviri Yapan Çevirmenin Sorumlulukları Nelerdir?
Retrospektif çeviri diğer bir deyişle yeniden çeviri hizmeti sunan çevirmen tamamlanmış çevirileri yeniden kaynak dillerine çevirerek elde ettikleri yeni çeviriyi kaynak metinle kıyaslarlar. Çevirinin kaynak metinle aynı mesajı iletip iletmediğini titizlikle kontrol ederler. Eğer çevirinin genel kalitesini düşürebilecek sorunlar varsa bunları belirler ve gerekli düzeltmeleri yaparlar. Çevrilmiş belgelerin bir kez daha gözden geçirilmesi gereken kısımları varsa bu konuda çeviri bürosunu, çevirmeni ya da müşteriyi bilgilendirirler.
Son çevirinin doğru olup olmadığı konusundaki karar yalnızca retrospektif çeviriyi yapan çevirmen değildir. İki farklı çeviri karşılaştırıldığında müşteriler tam olarak aynı kelimelerle, dil yapısıyla ve fikir dizilimiyle karşılaşmayı bekleyebilirler. Makine çevirisine güvenilip retrospektif çevirinin sorgulanması durumu söz konusu olabilir. Ancak bu sürecin temel amacının ilk çeviri ile retrospektif çeviri arasındaki anlam açısından farklılıkların kontrol edilmesi, kavram, etki ve işlev bağlamlarında önemli farklar bulunup bulunmadığının tespit edilmesi olduğu unutulmamalıdır. İki versiyonun birbiriyle tamamen aynı olması yapılan çeviri işleminin doğru olarak kabul edilmesi gerektiği anlamına gelmez.
Retrospektif Çeviride Dikkat Edilmesi Gerekenler
Retrospektif çeviri, hedef dilde belirli bir yetkinliğe sahip olmayan müşterilere belirli bir noktaya kadar çevirinin kalitesini değerlendirebilme imkanı sunar. Aynı zamanda çeviri hizmet sağlayıcısının kendisine teslim ettiği metnin çevirisinin doğru bir şekilde yapılıp yapılmadığını da kontrol edebilir. Bazı durumlarda müşteriler retrospektif çeviri sayesinde hedef metnin etkinliğini de net bir şekilde değerlendirebilirler. Bunun yanı sıra retrospektif çeviri sürecini tamamlayan çevirmen ile iş birliği içerisine girerek orijinal metindeki anlamı kavrayabileceği gibi ilk çeviriyle retrospektif çeviri arasındaki farkları analiz edebilir. Bu sayede çeviri sağlayıcısının performansını ve hizmet kalitesini değerlendirme imkanından yararlanabilirler.
Retrospektif çeviri hizmeti verecek olan çevirmenler müşterilerine, bu karşılaştırmanın metinde iletilen mesajla ilgili fikir sağlayacağı ve yalnız başına çeviri kalitesini değerlendirilmesini sağlayacak bir unsur olmadığını belirtmelidirler. Çevirmenin ya da çeviri bürosunun yalnızca karşılaştırma raporları dikkate alınarak yargılanması doğru olmadığı gibi çevirmenlerin bu raporu gözden geçirip çevirileri üzerinde bu doğrultuda gerekli değişiklikleri yapmaları için teşvik edilmeleri dikkat edilmesi gereken bir noktadır. Retrospektif çeviri sonucu göz önünde bulundurularak ilk çeviri gözden geçirileceği durumda, belgenin ilk çevirisini gerçekleştiren çevirmenle çalışılmasına özen gösterilmelidir.
Bu açıdan değerlendirildiğinde retrospektif çevirinin, çeviri doğruluğunu teyit etmenin kanıtlanmış bir yöntemi olduğu ve müşterilerin kalite güvence sürecinin kontrolüne dahil etmeyi sağladığı açıkça söylenebilir. Müşterilere açık belgelendirme imkanı sunmasının yanı sıra retrospektif çeviri oldukça şeffaf bir risk yönetimi aracı olarak kabul edilir. Ancak retrospektif çeviri doğru uzmanlar tarafından ve doğru şekilde gerçekleştirilmezse genel çevirinin kalitesini artırmadığı gibi bundan ödün verilmesine de neden olabilir. Retrospektif çeviri kapsamında çevirilerin kaynak dillerine çevrilmesi çok önemli bir süreçtir. Önceki çeviriyle karşılaştırma yapılacak kaynak metinle aynı mesajın iletilip iletilmediği kontrol edilmelidir. Aynı zamanda çevirinin kalitesini düşürebilecek olan süreçlerin tümü belirlenmeli ve çeviriler titizlikle gözden geçirilmelidir.