Edebi çeviri, kaynak belgelerin kurgu olduğu bir çeviri türüdür. Edebi çeviri kapsamında kitap, makale, hikaye ve diğer nesir türlerinin çevirisi, şiir çevirisi ve yaratıcı bir yaklaşım gerektiren diğer birçok metnin çevirisi yer alır. Edebi çeviri dünya üzerindeki birçok farklı kültürden antik ve modern yazarların dramatik ve yaratıcı eserlerinin çevirisinin yapılmasını sağlar. Bu sayede dünya çapında her geçen gün çok daha fazla sayıda insanın edebi eserleri kendi dillerinde okuma ve bundan zevk alma şansına erişmesini sağlamaktadır.
Edebi çeviri temel olarak diğer çeviri kategorilerinden farklıdır. Çünkü edebi çevirinin temel ilkesi şiirsel iletişim işlevinin egemenliğidir. Bu, edebi çevirinin okuyucuya bilgi vermekten ziyade estetik işlevleri ile ön plana çıktığı anlamına gelir. Belirli bir edebi eserde yaratılan sanatsal imaj okuyucu üzerinde kesinlikle bir etkiye sahip olmalıdır. Bu nedenle edebi çeviri yapan çevirmen çeviri konusu metnin belirli özelliklerini dikkate almalıdır. Edebi çevirileri örneğin bilgilendirici türdeki metinlerden farklı kılan metnin şiirsel odağıdır. Yabancı bir dilden çevrilmiş bir hikaye, şiir, roman ya da herhangi bir edebi eser okunurken metnin kendisi anlamı, duyguları ve karakteriyle algılanır. Çevrinin ana amacına ulaşmak ve okuyucu için belirli bir imaj yaratmak aslında oldukça zorlu bir süreçtir. Bu nedenle edebi çeviri yapılırken standartların dışına çıkılması gerekebilir.
Edebi çevirinin birebir kelime çevirisi yapılması edebi eserin derinliğinin ve anlamının yansıtılması için yeterli değildir. Başarılı bir edebi çeviri ortaya koyulabilmesi için çevirmen orijinal metnin yeni bir yorumunu oluşturur. Önemli olan çevirmenin metni nasıl algıladığı ve baştan sona yeniden nasıl yazdığıdır.
Edebi Çeviri Neden Zordur?
Edebi çeviri alanındaki en büyük zorluklardan biri, orijinal eserler aynı etkiyi uyandıracak tamamen benzersiz bir eser yaratırken orijinal esere sadık kalma dengesinin sağlanabilmesidir. Bu nedenle tek bir kelime bile titizlikle seçilmelidir. Yazar eserdeki her bir kelimeyi belirli bir nedenle seçmiştir ve hedef dile doğru şekilde aktarılması tamamen çevirmenin sorumluluğundadır.
Edebi çeviri söz konusu olduğunda çevirmen eserin anlamını olduğu kadar duygusunu da yakalamalıdır. Çeviri yapılırken eserin ruhunu kaybetmeden en doğru şekilde çevrilmesi hedeflenmelidir.
Bir edebi eserin kelimesi kelimesine çevrilmesi, çevirinin anlamının orijinal metinden farklı olmasına neden olur. Bunun yanı sıra çevirmen kelimelerin anlamlarını abartmamalıdır. Etkili bir çevirinin en önemli kurallarından biri herhangi bir kelimenin, amaçlanan anlamı değiştirecek şekilde aşırı vurgulamamaktır. Edebi çeviri yapılırken çeviri programlarına çok fazla bağlı kalınmamalıdır. Yazılım programları her zaman bağlamı, tonları ve duygusal durumları belirleyemez. Eğer çevirmen bir kelimenin kullanıldığı bağlamı yanlış anlarsa bu kelimeyi farklı bir şekilde çevirerek metnin orijinalindeki anlamın değişmesine neden olabilir. Edebi çevirinin zorluklarından bir diğeri ise kaynak metinde kullanılan üslubu, sürekli değişebilecek olmasının da etkisiyle doğru aktarmadaki zorluktur. Kültürel farklılıklar dikkate alınmadan yapılan edebi çeviri istenilen etkinin yaratılmasının önündeki en büyük engel olarak kabul edilir.
Edebiyat ve Çeviri İlişkisi
Yazılı ve sözlü olarak üretilen edebiyat, en geniş tanımıyla sanatsal içeriği kendine has bir dille ve üslupla sunar. Tarih boyunca edebiyat realizmden hümanizme postmodernizmden sürrealizme kadar çeşitli sanat akımlarından etkilenmiştir. Hangi edebi akımın etkisinde olursa olsun edebi metinler özel bir dile sahiptirler.
İlettiği mesajlarla dikkat çekmekten ziyade incelikli bir tarza sahip olan edebiyat, okuyucuların iletilmeye çalışılan mesajları zihinlerinde görselleştirmelerine yardımcı olmak için olağanüstü sanatsal teknikler kullanır. Bu tekniklerin etkisi dilin çok katmanlı bir şekilde kullanımına bağlıdır. Bu şekilde edebiyat her okuyucunun ilişki kurabileceği bir parça bulduğu yepyeni bir evrenin kapılarını açmış olur. Edebiyatın en önemli özelliklerinden biri olarak kabul edilen bu derinlik edebiyat eserlerinin farklı açılardan yorumlanmasını sağlarken diğer yandan da diğer dillere tercüme edilmesini zorlaştırmaktadır.
Edebi metinler yazarlarının kültürel kodları, fikirleri, temaları ve gizli anlamlarla örülmüş sanat eserleridir. Bu nedenle edebi metin çevirilerinde diğer birçok çeviri türünde olduğu gibi hedef dili ve kaynak dili bilmek ya da bir dilden bir başka dile çeviri yapacak yetkinliğe sahip olmak yeterli değildir. Kötü tercüme edilmiş edebi metinler sekteye uğramış akıcılıklarıyla ve ilettikleri yanlış mesajlarla aslında çeviri konusu edebi esere çok büyük haksızlık ederler ve okunmasını zor hatta imkansız hale getirebilirler. Alanında uzman ve deneyimli çevirmenler tarafından edebi metinlerin çevirisi o kadar iyi yapılır ki okuyucu bunun bir çeviri eseri olduğunun farkına dahi varmayabilir. Bugün tüm dünyada tanınan edebi eserlerin başarısında kaliteli çevirilerin oldukça büyük bir rolü vardır.
Edebi çeviriler yapılırken farklı türlerin kendilerine has özellikleri ve dil kullanım biçimleri dikkate alınmalıdır. Eserin okuyucuya en doğru ve en etkili şekilde ulaştırılabilmesi için çevirmen yazarın iletmek istediği detayları mümkün olduğunca hedef dilde yeniden üretmeye odaklanmalıdır.