Söylenmek istenileni insanlara etkili bir şekilde anlatma sanatına edebiyat denilir. Edebiyat diğer bir deyişle var olan ya da yaşanmamış herhangi bir olayı, duyguyu ya da düşünceyi insanların alışık olduğu tarzdan farklı olarak olağan dışı bir şekilde sunmayı sağlar. Edebiyat insanlık tarihi kadar eski olup ilk olarak sözlü başlamış ilerleyen zamanlarda edebi eserler yazıya dökülmeye başlamıştır. Her edebi eser doğduğu toplumun, kültürün ve dilin özelliklerini taşıdığından dolayı bir edebi eserin kaynak dilden hedef dile ya da dillere çevrilmesi son derece zor ve titizlik gerektiren bir süreç olarak kabul edilir.

Edebi çeviri aynı zamanda taşıdığı özellikler nedeniyle çevirmenleri en zor zorlayan çeviri türlerinden biridir. Çevirmen edebi çeviri yaparken öncelikle kaynak metni okumalı ve edebi açıdan derinlemesine kavramalıdır. Kaynak metnin orijinal dilde vermek istediği anlam bütünlüğüne hakim hale gelmelidir. Bu aşamada dikkat edilmesi gereken en önemli nokta kaynak metindeki anlam bütünlüğünün hedef dile çevrilirken bozulmamasıdır. Bu özellikle şiir çevirilerinde oldukça önemli ve zor bir konudur. Şiir az sözcükle çok şey ifade etme sanatı olduğundan kaynak dilden hedef dile yapılan şiir çevirilerinde tek bir kelimenin anlamının dahi eksik ya da yanlış aktarılması şiirde anlam bütünlüğünün bozulmasına neden olmaktadır. Uzunluk açısından kısa sayılabilecek olan şiirlerin çevirisi en zor edebi çeviri türlerinden biri olarak kabul edilir. Tiyatro oyunlarının çevirisi de edebi çeviri alt türlerinden biri olup farklı dillerde yazılmış tiyatro oyunlarının hedef dillere çevrilmesi sırasında çevirmenin hem kaynak dile hem hedef dile üst düzeyde hakim olmalıdır.

Romanlar uzunluk ve içerik bakımından diğer edebi türlere oranla daha kapsamlı metinler olma özelliğine sahiptir. Tercüman bu nedenle anlam çerçevesinde avantajlı bir konuma gelmektedir. Çünkü anlam bütünlüğünün sağlanamadığı bir cümle için önceki ya da sonraki olaylardan ve durumlardan çıkarımda bulunma, eksik olan anlam ilişkisini sağlama imkanı vardır. Roman çevirisinin dezavantajlı kısmı romanların uzun eserler olmasıdır.

Edebi Çeviri Uzmanlık ve Deneyim Gerektirir

Edebiyat sanatıyla oluşturulan yazıların geneli edebi eser olarak adlandırılmakta olup edebi eserler okuyucunun bilgilendirilmesini hedeflemez. Yazar edebiyat sanatını kullanarak duygu, düşünce ve hayallerinin okuyucuda da belirli duygu, düşünce ve hayaller oluşturmasını sağlamaya çalışır. Akademik yazıların aksine edebi yazılar okuyucuya bilgi verme amacıyla kaleme alınmadığı için edebi çeviri süreci de diğer çeviri türlerinden farklıdır. Edebi çeviri bir bakıma yeniden yazmak olarak da adlandırılabilir. Çünkü edebi çeviri yapılırken bir dile yansıyan kültürün bir başka kültüre ait dile uyarlanması çevirinin başarılı olması için bir zorunluluktur. Edebi eser çevirisi sırasında belirli kalıplar ve deyimler çevrilmez bunun yerine diğer kültüre göre değiştirilmesi gerekir. Bu sayede okuyucuda belirli duygular uyandırılmaya çalışılır. 

Farklı çeviri türlerinde orijinal metinle hedef metin birebir aynı olmak zorundadır. Edebi çeviride ise aynı cümlenin ayrı dillerde farklı şekillerde ifade edilmesi mümkündür. Edebi çeviri yapılırken çevrilen dilin kültürüne uygun deyimler eklenirken bazı durumlarda orijinal dilde kullanılmış olan deyimlerin çıkarılması gerekmektedir. Eğer böyle bir değişiklik yapılmadan orijinal metindeki deyimlerin doğrudan çevirisi yapılırsa deyimin verdiği anlamın kaybolması gibi bir sorunla karşı karşıya kalınabilir. Çevirmen yazarın eserini kaleme alırken ortaya koyduğu üzüntüyü, heyecanı, endişeyi ve benzeri duyguları okuyucuya aktarmasını sağlayacak şekilde metni yeniden biçimlendirip edebi çeviri sürecini tamamlamalıdır. 

Diğer çeviri türlerinden farklı özellikler taşıyan edebi çeviri süreci, çevirmenin tam hakimiyetini gerektirir. Çevirmen hem kaynak hem hedef dilde tam olarak yetkin olmalı; edebi çevirinin sadece bir cümlenin çevrilmesi değil bir duygunun farklı kültürlere göre yeniden ifade edilmesi olduğu göz ardı edilmemelidir. Bunun sağlanabilmesi için çevirmenin dil bilgisine ilaveten söz konusu kültüre ve günlük yaşama ilişkin detaylara da hakim olması bir zorunluluktur. Orijinal metindeki üslup edebi çeviri sonucunda hedef dile uyarlandığında değişebileceğinden dolayı edebi çeviri hizmetlerinin mutlaka alanında deneyimli ve profesyonel çevirmenlerce yerine getirilmesi gerekmektedir.

Edebi Çevirinin Özellikleri Nelerdir?

Edebiyat kendi içerisinde farklı türlere ayrılan çok geniş kapsamlı bir alandır. Edebi çeviri yapacak olan çevirmenin edebiyatı sevmesi, takip etmesi ve bolca okuması gerekir. Edebi metinlerin çevirisi okumayı seven ve hayal gücü yüksek çevirmenlerce yapılmalıdır. Aksi takdirde çevirmenin kaynak metindeki duyguyu hedef dile ve kitleye yansıtması mümkün değildir. 

Edebi çeviri sürecine başlanmadan önce çevirmenin söz konusu yazarın diğer eserlerini okuması ve tarzını anlaması başarılı ve kaliteli bir çeviri yapılabilmesi için gerekliliktir. Çevirmen orijinal metindeki duyguyu ve anlamı eksiksiz bir şekilde hedef metne geçirmeli ancak orijinal metinde herhangi bir ekleme ya da çıkarma yapmaktan kaçınmalıdır. Orijinal metinde eski dönemlere ilişkin kelimeler, argo sözcükler, özel hitaplar kullanılıyorsa bunların hedef dildeki karşılıkları aynı dönemde kullanılanlar arasından özenle seçilmelidir. Çevirmen edebi eserin kaynak metindeki üslubunu hedef metinde aynen korumaya özen göstermelidir.