Edebi metinler yazarların hayatı, toplumu ve duygularını dil ve kelimeler aracılığıyla canlı ve etkileyici şekilde yansıtmasını sağlayan araçlardır. Şiir, roman, düzyazı, deneme, drama ve daha birçok türe ayrılan edebi metinler yazarın gözlemleriyle ve kendi ideolojik sistemleriyle oluşturduğu bilinçli eserlerdir. Bu nedenle edebi metinlerin özgünlük, düşünce ve sanat değeri gibi belirli nitelikleri vardır.
Farklı dönemlerde eserler veren yazarların edebi eserleri incelenerek yaratıcı arka planın politik, kültürel ve sosyal faktörleri etkili bir şekilde anlaşılabilir. Özellikle roman temasında yazarlar mevcut toplumsa çevreyi düşünerek ve o andaki toplumsal durumu eleştirerek toplum kitlelerinin ideolojik bilincini etkin bir şekilde geliştirmeyi tercih edebilirler.
Edebi Çevirinin Gereksinimleri Farklıdır
Edebi metinler bilgi verme amacıyla değil de okuyucunun estetik ve sanatsal bir yolculuğa çıkarılması amacına yönelik olarak yazılan eserlerdir. Dil kullanımı edebi metinlerde üst düzeydedir. Sanatsal bir anlayışın ürünü olan edebi eserlerde yazar vermek istediği mesajı okuyucuya doğrudan aktarmaz. Çağrışımlar, mecaz anlamları ve kelime oyunları gibi farklı yöntemler kullanır.
Edebi çeviri yapmak diğer çeviri türlerinden daha farklı ve zor bir süreçtir. Edebi çeviri hizmeti verecek olan çevirmenler hazırlık sürecinde çeviri konusu olan kaynak metni okumalı ve edebi açıdan eksiksiz şekilde kavramalıdır. Bu sayede metnin orijinalinde verilmeye çalışılan anlam bütünlüğünün özümsenmesi mümkün olur. Çevirmen böylece anlam bütünlüğünü hedef dile aktarım esnasında bozmamaya odaklanır. Bu özellikle şiir çevirilerinde en çok dikkat edilmesi gereken noktalardan biridir. Az sözcükle çok fazla şey ifade edebilen bir söz sanatı olan şiirlerin çevirisi en zor çeviri türlerinden biri olarak kabul edilir. Bunun nedeni çeviri esnasında tek bir kelimenin dahi anlamının aktarılmaması ya da eksik veya yanlış aktarılması durumunda şiirin anlam bütünlüğünün bozulacak olmasıdır.
Edebi çeviri yapılırken çeviri konusu metnin edebi nitelikleri göz önünde bulundurulmalıdır. Aynı zamanda eserin korunması, orijinal metindeki anlamların ve duyguların hedef dilde de aynı şekilde verilmesine özen gösterilmelidir. Edebi metin çeviri hizmeti veren çevirmen eseri analiz etmesini sağlayacak seviyede entelektüel ve sanatsal bilgi birikimine sahip olmalıdır. Bunun yanı sıra eseri hedef dilde tüm nitelikleriyle başta sonra yeniden üretebilecek kadar usta bir kalem olması da gerekmektedir. Bu nedenlerle edebi çeviri en zor çeviri türlerinden biri olarak değerlendirilmektedir.
Edebi çeviri yapan çevirmen kaynak metnin biçimsel ve anlamsal öğelerini hedef dilde de aynı şekilde korumalıdır. Edebi çeviri hizmeti mutlaka alanında uzman, deneyimli ve profesyonel çevirmenler tarafından dikkatli bir şekilde yerine getirilmelidir. Edebi metin çevirisinde hata yapılması duyguların ve düşüncelerin okuyucuya doğru aktarılamamasına neden olur. Bunun sonucunda ise eserin kendisini okuyucuya doğru şekilde yansıtamaması gibi istenmeyen durumlarla karşılaşılabilir.
Edebi çeviriye başlamadan önce çevirmen yazarın diğer eserlerini okumalı ve tarzını anlamalıdır. Bu başarılı bir edebi çeviri yapılabilmesi için ön koşul olarak kabul edilir. Çevirmen metne herhangi bir şekilde ekleme ya da çıkarma yapmamalıdır. Aksi takdirde orijinal metinde verilmiş olan duygunun ve anlamın hedef metne eksik, yanlış ya da farklı şekilde yansıtılması söz konusu olur.
Edebi Metin Çevirisi Uzmanlık Gerektirir
Kaynak metinde bulunan eski dönemlere ilişkin kelimeler, özel hitaplar ve argo sözcükler konusunda dikkatli olunmalı, seçilen kelimelerin dönemsel özelliklere uygun olmasına özen gösterilmelidir. Aynı zamanda çevirmen metnin biçimi ile türü arasındaki uyumu ön planda tutmalı, hem kaynak dildeki hem hedef dildeki atasözlerini, deyimleri ve özel kullanım detaylarını bilmelidir. Bu noktaların tamamına dikkat edilmesi durumunda kaynak metin üslubu hedef metinde aynen korunabilmekte ve ortaya başarılı edebi metin çevirileri çıkarılabilmektedir.
Tüm çeviri türlerinde olduğu gibi edebi çeviri hizmetini verecek olan çevirmen de kaynak dile ve hedef dile ana dil düzeyinde hakim olmalıdır. Yazım kurallarına ve noktalama işaretlerinin kullanımına eksiksiz bir şekilde uyulmalıdır. Aksi takdirde çeviride anlaşılması mümkün olmayan, hatalı cümleler yer alabilir. Bunun sonucunda hem eser ile okuyucu arasında bağ kurulamaması hem de satış grafiklerinin olumsuz yönde etkilenmesi gibi istenmeyen durumlarla karşı karşıya kalınabilir.
Edebi eserlerin çevirisi hiçbir zaman sanatçısından bağımsız düşünülmemelidir. Bu nedenle edebi çevirilerde çevirmenin önceliği yazarın üslubunun korunması olmalıdır. Bunun için de mutlaka yazarın diğer eserlerinin tamamı okunmalı, yazarın dilinin, kelime kullanımının ve kültürel kodlamalarının çözümlenmesi için bir hazırlık ve araştırma süreci geçirilmelidir.
Edebi eserlerin tümü kendi dillerinde farklı anlamlar taşırlar ve farklı düşünceler yansıtırlar. Romanlar ve öyküler tamamen yazarın hayal dünyasının ürünleri olan edebi eserlerdir. Aynı zamanda ortaya çıktıkları dilin, kültürün ve toplumun da en iyi yansımaları olma özelliğine sahiptirler. Edebi eser çevirmenlerinin başarısı bu yansımaları çok net bir şekilde görmelerine, analiz etmelerine ve eserin anlamının kaybolmasına izin vermeksizin en doğru şekilde çeviri işlemini gerçekleştirmelerine bağlıdır.