Kelimesi kelimesine çeviri, atasözleri ve deyimler için çalışan bir yöntem değildir. Bir atasözünü ya da deyimi doğru bir şekilde çevirebilmek için birkaç adım gerekir. Bu aşamada en önemli adımlardan biri atasözü ve deyim çevirilerinin doğru bir şekilde yapılabilmesi için çevirmenin hem kaynak hem hedef dilin kültürüne üst düzeyde hakim olması ve gerekli araştırmaları yapmasıdır.
Atasözleri ve deyimler genellikle hedef dilde bir eşdeğere sahiptirler. Ancak dilsel bir eşdeğere sahip olmakla birlikte dikkate alınması gereken bazı kültürel farklılıklar olabileceği göz ardı edilmemelidir.
Tamamen yaygın bir atasözü ya da deyim değilse ilk olarak atasözünün ya da deyimin kökeni belirlenmelidir. Tam olarak anlaşılamayan bir atasözü ya da deyim hedef dilde çok yaygın bir atasözüne çevrilmemelidir. En doğru yöntem atasözünün ya da deyimin kaynak kültür bağlamındaki konumu ile hedef arasındaki denkliğin sağlanmasıdır.
Atasözleri çoğu zaman doğrudan diğer toplumlara çevrilemeyecek olan toplumsal geleneklerle yakından ilgilidir. Bu gibi durumlarda atasözünün vermek istediği mesaja yaklaşan bir deyim bulmak ve onu kullanmak faydalı olabilir.
Atasözleri ve deyimler genel bir gerçeği ya da tavsiyeyi dile getirmeyi sağlayan kısa sözlerdir. Bu nedenle atasözleri ve deyimler tercüme edilirken dil kavramı ve kültürü düzeyinde bir anlayış sergilenmelidir. Her dilin kendine has bir konsepti ve kültürü olduğundan çevirmen doğru çeviri yapabilmek için öncelikle atasözünün ve deyimin ne anlatmaya çalıştığını tam olarak özümsemelidir. Atasözleri ve deyimler kelime kelime çevrildiğinde doğru çeviri yapılması mümkün değildir.
Atasözü ve Deyim Çevirisi Uzmanlık Gerektirir
Deyimler bireysel kelimelerin anlamlarından çıkarılamayan bir anlama sahip ve ilgili dile özgü ifade biçimleridir. Bu nedenle kelimelerin anlamlarını bilmek deyimin anlaşılmasını sağlamaz. Deyimler ülkeden ülkeye değişir ve çok nadir olarak farklı dillerde kelimesi kelimesine eşdeğerleri bulunur.
Kaynak dilde okuduğunuz cümle hiçbir anlam ifade etmiyorsa muhtemelen karşınızda bir deyim vardır ve genelde eldeki konuyla hiçbir ilgisi olmayan rastgele kelimelerden oluşuyordur. Çevirmen bunun için ilk olarak deyimin ne anlama geldiğini bulmalıdır. Deyimler söz konusu olduğunda Google Translate ya da bir başka makine çevirisi aracı kullanma hatasına düşülmemelidir.
Bir deyimi çevirmenin en doğru ve en iyi yolu hedef dilde eş değer bir deyim bulmaktır. Kaynak metnin yazarının bu deyimi dahil etmesinin mutlaka bir nedeni vardır ve çeviriye uygun bir eş değer eklemek bu aşamada yapılacak en doğru iştir. Ancak bu her zaman mümkün değildir. Çünkü bazen hedef dilde uygun deyimler bulunmaz. Karşılaşılan deyim temelde tercüme edilemeyeceğinden yapılması gereken tek şey deyimin anlamının aktarılmasıdır.
Çevirmenlerin amacı hiç şüphesiz kaynak metnin anlamını ve tonunu bir çeviri gibi göstermeden mükemmel bir şekilde aktaracak bir metin yaratmaktır. Deyimler bu işi zaman zaman oldukça zor bir hale getirebilse de doğru kullanıldıklarında muhteşem çevirilere imza atılmasını sağlarlar.
Çevirmenin Deneyimi ve Uzmanlığı Çeviri Kalitesini Etkiler
Metinlerin çevirisi yapılırken dikkat edilmesi gereken en önemli konuların başında kaynak ve hedef dilin konuşulduğu toplumların kültürel yapısı ve aradaki kültürel farklılıklar gelir. Çeviri sırasında dilin doğru anlaşılmasına ve doğru anlam ifade edecek şekilde aktarılmasına en üst düzeyde özen gösterilmelidir. Çeviride kültür unsurunun en çok hissedildiği yer ise tartışmasız atasözleri ve deyimlerdir.
Atasözleri ve deyimler günlük hayatta da edebi dilde de yoğun bir şekilde kullanıldığından çevirmenlerin karşısına sıklıkla çıkar ve pek çok çevirmen atasözü ve deyim çevirisi yaparken zorluk çekerler. Bu aşamada devreye çevirmenin deneyimi ve uzmanlığı girer. Her dilin ve kültürün kendine özgü ifadeleri olduğundan atasözlerinin ve deyimlerin birebir çevrilmesi mümkün değildir. Yapılması gereken atasözlerini ve deyimleri en yakın anlamları ile çevirmektir. Eğer atasözünün ve deyimin karşılığı bulunamıyorsa atasözünün ya da deyimin kısa bir açıklaması verilmeli ve anlatıma devam edilmelidir.
Dil yapısının vazgeçilmez öğeleri olan atasözleri ve deyimler her kültürde vardır. Kimi zaman ders veren kimi zamansa insanların ruh halini en iyi şekilde ifade etmelerine yarayan söz öbekleridir. Ancak kültür farklılıkları dolayısıyla atasözlerinin ve deyimlerinin çevirisi çok da kolay bir süreç değildir. Çevirmenin yetkinliği kadar hedef ve kaynak dil arasında bağ kurabiliyor olması atasözü ve deyim çevirilerinin başarısı için olmazsa olmazdır.
Çevirmenler aldıkları dil eğitimi sırasında oldukça detaylı bilgiler edinirler. Bu sayede kaynak ve hedef dil ayrımını en iyi şekilde yaparlar. Atasözü ve deyim çevirisi sırasında kaynak dile hakimiyet çok önemlidir. Dilin kendi içindeki farklılıkları belirlendikten sonra hedef dilde de aynı anlamın bulunması çok kolay değildir. Bunun için sürecin titizlikle yönetilmesi gerekir.
Ülkelerin arasındaki dil, kültür, yaşam tarzı ve alışkanlıklar konusundaki farklılıklara hakim olmak kaynak ve hedef dilin konuşulduğu toplumlardaki kültür farklılıklarını anlamak açısından çok önemlidir. Atasözü ve deyim çevirilerinin temelinde bu kültür farklılıkları bulunmaktadır. Bu nedenle çevirmen kaynak ve hedef dilin yanı sıra kültürel farklılıklara da üst düzeyde hakim olmalıdır.